Tellus Tales

Once upon a time, a king was sitting on his throne, listening to his people’s complaints. The king was about to rise and go into his gardens, when a sudden stir was heard outside, and the lord high chamberlain entered, and inquired if his majesty would graciously receive the envoy of a powerful emperor who lived in the east, and was greatly feared by the neighbouring sovereigns. The king, who stood as much in dread of him as the rest, gave orders that the envoy should be admitted at once, and that a banquet should be prepared in his honour. Then he settled himself again on his throne, wondering what the envoy had to say.

Аднойчы кароль сядзеў на сваім троне і слухаў скаргі падданых. Кароль ужо збіраўся падняцца і пайсці ў свае сады, як раптам заўважыў нейкую мітусню звонку. Увайшоў лорд вярхоўны камергер і спытаў, ці не зробіць ласку яго вялікасць прыняць пасла магутнага імператара з усходу, які трымаў у страху манархаў усіх суседніх дзяржаў. Кароль, які, як і астатнія, страшыўся яго, загадаў адразу ж прыняць амбасадара і падрыхтаваць банкет у яго гонар. Потым ён зноў сеў на свой трон, думаючы, што ж збіраецца сказаць яму амбасадар.

The envoy said nothing. He advanced to the king’s throne, stooped down, and then used his rod to trace a black circle around the throne. Then he sat down on a nearby seat and took no further notice of anyone.

Амбасадар не сказаў ні слова. Ён наблізіўся да трона караля, нахіліўся і накрэсліў сваім жазлом чорны круг вакол трона. Потым ён сеў на крэсла, якое стаяла побач, і больш не звяртаў ні на каго ўвагі.

The king and his courtiers were mystified and enraged at this strange behaviour, but the envoy sat as calm and still as an image, and it soon became plain that they would get no explanation from him. The ministers were hastily summoned to a council, but not one of them could throw any light on the envoy’s riddle. This made the king more angry than ever, and he told them that unless they found someone who could interpret the action before sunset, he would hang them all.

Кароль і прыдворныя былі збянтэжаныя і ўгневаныя такімі дзіўнымі паводзінамі, але амбасадар працягваў сядзець спакойна і нерухома, нібы статуя, і хутка стала зразумела, што яны не дачакаюцца ад яго ніякіх тлумачэнняў. Міністры былі спешна скліканыя на раду, але ніхто з іх не змог разгадаць загадку амбасадара. Гэта прывяло караля ў яшчэ большую лютасць, і ён заявіў, што, калі яны не знойдуць кагосьці, хто зможа растлумачыць яго дзеянні, да заходу, ён усіх іх павесіць.

The king was, as the ministers knew, a man of his word; and they quickly mapped out the city into districts, so that they might visit house by house, and question the occupants as to whether they could fathom the action of the envoy. Most of the ministers received no reply except a puzzled stare; but, luckily, one of them was more observant than the rest and noticed a cottage with wooden poles and a scarecrow that moved without any wind. Feeling scared, but curious, the minister descended the stairs and found himself in a large workshop in which was seated a weaver at his loom. But all the weaver did was guide his threads, for the machines that he had invented to set in motion the wooden poles made the loom work.

Міністры ведалі, што кароль заўсёды трымае сваё слова, і хутка падзялілі горад на раёны, каб абыйсці ўсе дамы адзін за адным у надзеі, што хто-небудзь з жыхароў зможа растлумачыць дзеянні амбасадара. Большасць міністраў не атрымалі ніякіх адказаў, усюды іх сустракалі толькі збянтэжаныя твары; на шчасце, адзін з міністраў быў больш наглядальным і заўважыў дом з драўлянымі слупамі і пудзілам, якое рухалася без усякага ветру. Спалоханы, але заінтрыгаваны, міністр спусціўся па лесвіцы і апынуўся ў прасторнай майстэрні, у якой за сваім станком сядзеў ткач. Але ўсё, што ён рабіў, гэта накіроўваў ніткі, таму што створаны ім механізм, які прыводзіць у рух драўляныя слупы, прымушаў станок працаваць без чыёй-небудзь дапамогі.

Knowing a weaver was behind the moving poles put the minister at ease. He thought that this person might be able to solve the riddle, or at least put the ministers on the right track. So without further ado, the minister told the story of the circle. Upon finishing he said ‘Come with me at once. The sun is low in the heavens, and there is no time to lose.’

Зразумеўшы, што гэта ткач прымушаў слупы рухацца, міністр супакоіўся. Ён вырашыў, што такі чалавек павінен быць у стане вырашыць загадку або хаця б накіраваць міністраў на правільны шлях. Без лішніх размоў міністр распавёў яму гісторыю з кругам. Скончыўшы расказ, ён сказаў: «Ідзі са мной неадкладна. Сонца ўжо апускаецца да гарызонту, нельга губляць ні хвіліны».

The weaver stood thinking for a moment and then walked across to a window, outside of which was a hen-coop with two knuckle-bones lying beside it. These he picked up, and taking the hen from the coop, he tucked it under his arm.

Ткач на момант застыў у роздумах, потым падышоў да акна, за якім быў куратнік, а побач з ім ляжалі дзве костачкі - бабкі. Ён падабраў іх і ўзяў пад паху адну курыцу з куратніка.

‘I am ready,’ he answered, turning to the minister.

«Я гатовы», - сказаў ён, павярнуўшыся да міністра.

In the hall, the king was still seated on his throne, and the envoy on his seat. Signing to the minister to remain where he was, the weaver advanced to the envoy, and placed the knuckle-bones on the floor beside him. For answer, the envoy took a handful of millet seed out of his pocket and scattered it round; upon which the weaver set down the hen, who ate it up in a moment. At that the envoy rose without a word, and took his departure.

У зале кароль па-ранейшаму сядзеў на сваім троне, а амбасадар - у тым жа крэсле. Даўшы знак міністру заставацца на месцы, ткач падышоў да амбасадара і паклаў на падлогу побач з ім бабкі. У адказ пасол дастаў з кішэні жменю проса і рассыпаў яго вакол. Ткач апусціў на падлогу курыцу, і тая ў момант склявала ўсё проса. Пасля гэтага амбасадар устаў і, не гаворачы ні слова, выйшаў.

As soon as he had left the hall, the king beckoned to the weaver.

Як толькі ён пакінуў залу, кароль паклікаў да сябе ткача.

‘You alone seem to have guessed the riddle,’ said he, ‘and great shall be your reward. But please tell me, what it all means?’

«Толькі ты змог разгадаць гэтую загадку, - сказаў ён, - і ўзнагарода твая будзе вялікая. Але адкажы ж мне, што ўсё гэта значыла?»

‘The meaning, O king,’ replied the weaver, ‘is this: The circle drawn by the envoy round your throne is the message of the emperor, and signifies, “If I send an army and surround your capital, will you lay down your arms?” The knuckle-bones which I placed before him told him, “You are but children in comparison with us. Toys like these are the only playthings you are fit for.” The millet that he scattered was an emblem of the number of soldiers that his master can bring into the field; but by the hen which ate up the seed he understood that one of our men could destroy a host of theirs.’

«Сэнс, мой кароль, - адказаў ткач, - быў такі: Круг, які амбасадар накрэсліў вакол твайго трона, быў пасланнем імператара, якое абвяшчала: «Калі я адпраўлю армію і вазьму тваю сталіцу ў аблогу, ці складзеш ты зброю?» Бабкі, якія я паклаў перад ім, азначалі: «У параўнанні з намі, вы проста дзеці. Усё, што вы можаце, гэта гуляць у такія цацкі». Проса, якое ён рассыпаў, сімвалізавала лік салдат, якіх яго ўладар мог прывесці на поле бою; але калі курыца склявала ўсё проса, ён зразумеў, што адзін наш чалавек можа адолець мноства іх салдат ».

‘I do not think,’ he added, ‘that the emperor will declare war.’

«Я не думаю, - дадаў ён, - што імператар абвесціць вайну».

‘You have saved me and my honour,’ cried the king, ‘and wealth and glory shall be heaped upon you. Name your reward, and you shall have it, even if it’s half of my kingdom.’

«Ты выратаваў мяне і мой гонар, - усклікнуў кароль, - і ты заслугоўваеш багаццяў і славы. Прасі чаго хочаш, і ты ўсё атрымаеш, нават калі гэта будзе палова майго каралеўства».

‘A small farm outside the city gates, for my daughter, is all I ask,’ answered the weaver, and it was all he would accept. ‘Is there nothing else?’ enquired the king. ‘Only, O king,’ he said as he departed, ‘that I would beg of you to remember that weavers are also of value to a state, and that they are sometimes cleverer even than ministers!’

«Усё, пра што я прашу, гэта невялікая ферма за гарадской сцяной для маёй дачкі», - адказаў ткач, і гэта было адзінае, што ён пагадзіўся прыняць. «Няўжо больш нічога?» - спытаў кароль. «Толькі адно, мой кароль, - адказаў ён, сыходзячы, - прашу цябе, памятай, што ткачы таксама каштоўныя для дзяржавы, і часам яны могуць апынуцца мудрэй нават міністраў!»

An Armenian Tale. From ‘Contes arméniens’ by ‘Frédéric Macler’ (1905), via ‘The Olive Fairy Book’ compiled by Andrew Lang (1907), with minor simplifications.

Армянская казка. Са зборніка «Армянскія казкі» Фрэдэрыка Маклера (1905 г.) і «Аліўкавай кнігі казак» Эндру Лэнга (1907), з невялікімі спрашчэннямі.

Перакладзена на беларускую Ганнай Т.